Καπετάν Σαφάκας

Για την ιστορία... πρότυπο κλέφτη-αρματολού δεν πίστεψε ποτέ σε κανέναν εθνικό αλυτρωτισμό Εξοντώθηκε προδοτικά τo 1828 από τον σύντροφό του Σωτήρη Στράτο ή Τουρκοσωτήρη, που εκτέλεσε εντολές της κυβέρνησης των Ελλήνων, σε συνεννόηση με τον Κιουταχή

Ο Καπετάν-Σαφάκας θεωρείται πρότυπο κλέφτη-αρματολού. Γεννήθηκε στην Αρτοτίνα (1) το 1780 και το παρατσούκλι του «Σαφάκας» προέρχεται από την τουρκική λέξη «σαφάκ» που σημαίνει «αστραπή». Το πατρικό του όνομα ήταν Καραδήμος.Ακολούθησε τον Κλέφτικο βίο και αναγνωρίστηκε καπετάνιος στα Κράβαρα και το Λιδωρίκι. Υπηρέτησε πιστά τις κοινότητες της ορεινής κεντρικής Ελλάδας τον καιρό της επανάστασης 1821-1826. Πότε μαζί με την κεντρική διοίκηση των Ελλήνων (έμβρυο του ελληνικού κράτους), πότε μαζί με τους Τούρκους « κλείνοντας μαζί τους μυστικές συμφωνίες-καπάκια (2)», αγωνίστηκε πάντα για τα συμφέροντα των τοπικών κοινοτήτων με γνώμονα τις υποδείξεις τους και ενάντια σε κάθε συγκεντρωτισμό. Έτσι κι αλλιώς δεν πίστεψε ποτέ σε κανέναν εθνικό αλυτρωτισμό. Συμμετείχε καταλυτικά στις μάχες του Αετού (3) (Μάιος 1821), της Υπάτης (4) (02 Απριλίου 1822) του Πλατάνου (5) (Σεπτέμβριος 1823) και της Άμπλιανης(6) (14 Αυγ. 1824) , στην απελευθέρωση του Καρπενησιού (7) (Ιανουάριος 1822). Εξοντώθηκε προδοτικά τo 1828 από τον σύντροφό του Σωτήρη Στράτο ή Τουρκοσωτήρη, που εκτέλεσε εντολές της κυβέρνησης των Ελλήνων, σε συνεννόηση με τον Κιουταχή.

 

ΚΑΠΕΤΑΝ - ΣΑΦΑΚΑΣ

Προψές από τα Γιάννενα μεσ' απ' το κάστρο βγήκε

και πήρε δίπλα τα βουνά, δίπλα τα κορφοβούνια

Νύχτα και μέρα περπατεί δρόμους και μονοπάτια

Μονάχος καταμόναχος γυμνός και πεινασμένος

Εις την Τατάρνα έφτασε, στην εκκλησιά εμπήκε,

Κι έταξε χρυσομάντηλο να φέρει να κρεμάσει

Αν φτάσει πέρα στ' 'Aγραφα που είχε δικούς και φίλους

Κι είχε φίλο γκαρδιακό τον καπετάν Σωτήρη

Φίλον από μικρά παιδιά και βλάμην το Βαγγέλιο

Έφτασε και τον εβρήκε και γλυκοφιληθήκαν

Και τι τα θέλει τα φιλιά και τα γλυκά τα λόγια

Την άλλη μέρα πέσανε τρία πικρά ντουφέκια

Εκεί που τρώγαν κι έπιναν με την Σωτήρη Στράτο

Ψιλή φωνίτσαν έβγαλε με ματωμένη γλώσσα:

Βλάμη γιατί με σκότωσες, με πήρες στο λαιμό σου

Λόγγοι βαΐστε και κλαριά, βουνά χαμηλωθείτε

Να πάει στη μάνα μ' η φωνή, στη δόλια μου γυναίκα

Και συ αγέρα πάρε την, ν' ακούσει ο κόσμος όλος

Να μάθει πως εγλύτωσα απ' των Τούρκων τα νύχια

Και μ' έφαγεν ο βλάμης μου, ο άπιστος ο Στράτος.

 

1) Λίγα μέτρα πιο πάνω από την Πλατεία της Αρτοτίνας βρίσκεται το σπίτι του Οπλαρχηγού της Επανάστασης Ανδρίτσου Σαφάκα στο οποίο σήμερα στεγάζεται το Ιστορικό-Λαογραφικό Μουσείο του Χωριού.

 

 

2) Τα καπάκια, οι μυστικές συμφωνίες των οπλαρχηγών της Ρούμελης με τους Τούρκους, θεωρούνταν γενικά ενθοφελή στρατηγήματα. Όποιος έβαζε καπάκι ή ψευτο-κάπακο επέβαλε ανακωχή, έσωζε τους πληθυσμούς από τη σφαγή και τη λεηλασία και συνάμα κέρδιζε πολύτιμο χρόνο. Σε παρόμοιες συμφωνίες κατέφυγαν ο Βαρνακιώτης, ο Ίσκος, ο Γώγος Μπακόλας, ο Ράγκος, ο Βαλτινός, ο Στορνάρης, ο Σαφάκας, ο Καραϊσκάκης και ο Ανδρούτσος. Ήταν δηλαδή μια χερσοελλαδίτικη τακτική - γνωστή σε όλους και αποδεκτή. Ωστόσο η έλευση του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου και η δυναμική εμπλοκή του στον ξεσηκωμό της Δυτικής Ελλάδας κατέστησε τα καπάκια πέτρα σκανδάλου και πανίσχυρο πολιτικό επιχείρημα· με πρόσχημα τις επαφές με τον εχθρό, ο ετερόχθων φαναριώτης είχε την ευχέρεια να διαχωρίζει τους καπετάνιους σε "πατριώτες" και "προδότες" ανάλογα με την τροπή των πραγμάτων και τις ατομικές του επιδιώξεις. Οι αληπασαλήδες ήρθαν σε δεινή ρήξη με τον ποστέλνικο. Έτσι ο Βαρνακιώτης εξοβελίστηκε, ο Μπακόλας πέρασε στο στρατόπεδο των Τούρκων, ο Καραϊσκάκης δικάστηκε ως προδότης, ενώ ο Ανδρούτσος είχε το οικτρό τέλος που ξέρουμε.

 

 Η  ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΑΕΤΟΥ

Μετά την μάχη στο χάνι της Γραβιάς  ( 8 Μαΐου 1821 ) οι οπλαρχηγοί , Γκούρας , Σκαλτσοδήμος και Σαφάκας , σε  συνεννόηση  με τον οπλαρχηγό Γεωργάκη Κοντογιάννη ,αποφάσισαν   να επιτεθούν και να κτυπήσουν την  Υπάτη  για να αναγκάσουν τους Τούρκους να υποχωρήσουν και να αφήσουν ελεύθερη τη διάβαση των Θερμοπυλών.

Οι Γκούρας και Σκαλτσοδήμος έπιασαν την θέση Αετός δίπλα στην Καστανιά και πάνω από την Υπάτη.Ο  Σαφάκας  έπιασε την θέση Πάθενα  πάνω από το Σμόκοβο και δίπλα στο Νιοχώρι,σε  συνεννόηση  με τον  Γεωργάκη Κοντογιάννη την επομένη να κτυπήσουν μαζί  την Υπάτη. Απρόοπτα  όμως με το ξημέρωμα της μέρας ,  οι Γκούρας ,Σκαλτσοδήμος ,βρέθηκαν περικυκλωμένοι από 1500 Αλβανούς  υπό τις διαταγές του Αλβανού Τελεχόν  Φέζον συγγενή του Αλή Πασά .

Η μάχη που ακολούθησε ήταν σφοδρή σώμα με σώμα ,κράτησε έως την δύση του  Ήλιου. Η αριθμητική υπεροχή των Αλβανών  ανάγκασε  τους Έλληνες   να οπισθοχωρήσουν  μέσα στην χαράδρα.Τότε επετέθη ο Σαφάκας  κατά των Αλβανών με 300 παλικάρια.Οι Αλβανοί ξαφνιάστηκαν , νόμισαν ότι περικυκλώθηκαν και τράπηκαν σε φυγή .Στο πεδίο της μάχης  εγκατέλειψαν  200 νεκρούς και τραυματίες  καθώς και άφθονο πολεμικό υλικό.